Tekst: dr. Lambert Hendriks
Foto: Persdienst Bisdom Roermond

Dit jaar is het laatste van drie jubileumjaren rond de heilige Thomas van Aquino. In 2023 was het 700e jubileum van zijn heiligverklaring, in 2024 was hij 750 jaar overleden en in 2025 is het 800e jubileum van zijn geboorte. Bij die gelegenheid komen de relieken – om precies de zijn de schedel – van deze belangrijke heilige naar Nederland en Vlaanderen. Ook op Rolduc zullen ze een tussenstop maken als daar op 25 maart een studiedag wordt georganiseerd rond het werk van de ‘Aquinaat’. Maar wie is Thomas van Aquino eigenlijk?

Geen heilige heeft meer invloed gehad op de theologie dan de heilige Thomas. Hij stierf in 1274, op weg naar het tweede concilie van Lyon, om daar als adviseur een bijdrage te leveren. In zijn eigen tijd was Thomas dus al een beroemd theoloog. Dat blijkt overigens uit vele legendes en verhalen. Bijvoorbeeld ook uit het verhaal dat de monniken, bij wie hij onderweg naar dat concilie tijdens zijn ziekte verbleef, hem nog op zijn sterfbed hebben gevraagd om een theologisch commentaar op werken van de heilige Bernardus van Clairvaux. Al heel snel hebben mensen zijn gebeente niet gewoon begraven, maar ter verering bewaard. In de dominicanenkerk in Maastricht, tegenwoordig een boekhandel, bevindt zich overigens een van de oudste fresco’s van Nederland. Op deze 14e-eeuwse schildering is ook Thomas van Aquino afgebeeld: de oudste schildering van deze grootste heilige bevindt zich in ons bisdom.

(Muurschildering van Thomas van Aquino in de abdijkerk van Rolduc).

Thomas van Aquino was afkomstig uit een adellijke familie in Italië (de graaf van Aquino, bij Roccasecca), die graag wilde dat hij benedictijn zou worden. Dit vond men meer op stand en dus ook meer passen bij zijn afkomst. Thomas werd echter dominicaan. Hij ging studeren in Parijs en in Keulen (bij de heilige Albertus de Grote) en begon daarna zelf met lesgeven: eerst in Parijs en later weer op verschillende plaatsen in Italië. In zijn tijd (de tijd van de scholastiek) draaide het in de universiteit om het heel precies uitpluizen van allerlei theologische en filosofische vraagstukken. Filosofie en theologie waren toen nog niet zo strikt gescheiden als nu het geval is. Hij heeft in deze tijd ontzettend veel geschreven. Een van zijn belangrijkste werken is de Summa Theologiae (‘het geheel van de theologie’). Dit grote werk is tegelijk ook het laatste dat hij schreef. Het derde deel van deze serie bleef onvoltooid en is later aangevuld met hulp van eerdere geschriften. In dit beroemde werk wordt vrijwel ieder onderwerp uit de theologie op een uitvoerige manier behandeld. Om deze reden is een van de bijnamen van Thomas: doctor communis (algemene leraar). Tegenwoordig zijn er talloze theologen die zich bezighouden met het werk van Thomas van Aquino. Een grappig feit daarbij is dat Thomas van Aquino zelf zijn Summa beschouwde als een handboek om studenten op een gemakkelijke manier te helpen bij de theologie. Tegenwoordig zal dat door theologen zo niet meer beleefd worden.             

Bij het vele diepzinnige werk van Thomas van Aquino, kan het gemakkelijk gebeuren dat de mens Thomas een beetje achter zijn wijsheid en grootse geschriften verdwijnt. Toch is juist die mens van wezenlijk belang als we kijken naar de heiligheid van deze grote filosoof en theoloog. Een van de minder charmante bijnamen van Thomas van Aquino was die van ‘stomme os’ (‘stom’ in de betekenis van ‘niet kunnen spreken’). Hij werd zo genoemd vanwege zijn corpulentie en omdat hij blijkbaar langzaam sprak. Het is volgens de overlevering de heilige Albertus de Grote geweest, die daarop zei: “We noemen deze man een stomme os, maar zijn geloei zal op een dag over heel de wereld weerklinken”. ‘The Dumb Ox’, werd overigens de titel van de prachtige biografie die Gilbert Chesterton over Thomas van Aquino schreef. Overigens is het interessant dat Thomas zelf de ervaring had dat zijn geniale uitweidingen over het geloof toch eigenlijk maar heel beperkt waren, in vergelijking met de werkelijkheid die God zelf is. Na een mystieke ervaring, vertrouwde hij een vriend toe: “Alles wat ik heb geschreven is maar stro in vergelijking met wat ik gezien heb”. Volgens de overlevering stelde God zelf hem gerust. Thomas kreeg opnieuw een verschijning waarin de Heer hem zei: “Je hebt goed over mij geschreven, Thomas”. 

Relieken

Vanwege de herdenking van zijn 800e geboortejaar komen de relieken van de Heilige Thomas van Aquino dit voorjaar naar Nederland en Vlaanderen. Van 24 tot en met 26 maart zijn ze in Rolduc, waar dan ook studiedag over zijn werk plaatsvindt. Vervolgens gaan de relieken tot begin april naar Zwolle, Heiloo, Utrecht, Antwerpen en Leuven.

Thomas was niet alleen een meester in de theologie, maar zijn heiligheid zat hem vooral ook in zijn bijzonder grote persoonlijke geloof. Vanuit dat geloof schreef hij een aantal sacramentshymnes, zoals het Lauda Sion en het Tantum Ergo dat een onderdeel is van het Pange Lingua. Deze gezangen worden vandaag de dag nog altijd door veel mensen gezongen. Vanuit dit vaste geloof in God heeft Thomas zijn werk gedaan en heeft hij geleefd. Vaak is de indruk dat de grootsheid van Thomas steekt in zijn belangrijke geschriften. Dat is zeker ook waar, maar minstens zo belangrijk is zijn persoonlijke heiligheid van leven als dominicaans kloosterling.

De waardering voor de theologie van Thomas van Aquino is in de Kerk altijd erg groot geweest. Talloze pausen hebben gewezen op het belang van de theologie van Thomas. Soms werd de studie van zijn werk zelfs verplicht gesteld voor theologen. Overigens spelen in die theologie dus ook zijn filosofische inzichten een belangrijke rol, vooral die van de ‘metafysica’ (de studie van het ‘zijnde’, dat wil zeggen ‘van wat is’). Vanuit een combinatie van die twee wordt tot op de dag van vandaag in de theologie uitgelegd wie God is, wat genadegaven en sacramenten zijn en hoe God een rol speelt in het leven van mensen. De actualiteit van de studie van de werken van Thomas van Aquino is dus 800 jaar later nog steeds erg groot. Af en toe wordt hij herontdekt, wanneer hij wat in de vergetelheid is geraakt, maar zijn werken zijn niet meer weg te denken uit de theologiestudie binnen de katholieke Kerk.