450 Jaar martelaren van Roermond
Tekst: Matheu Bemelmans
Voor Nederland was 1572 een bijzonder jaar. Het wordt gezien als het begin van de Opstand onder leiding van Willem van Oranje. Maar het was ook het jaar waarin als onderdeel van diezelfde opstand de ‘Martelaren van Roermond’ werden vermoord. Op 23 juli wordt dit herdacht. Er zijn deze zomer twee exposities over te zien.
Oorlogsmisdaden zijn helaas van alle tijden. Het Journaal toont bijna dagelijks plunderingen en moordpartijen in de grote brandhaarden van de wereld. Als er destijds televisie had bestaan, dan was Roermond op 23 juli 1572 zeker de opening van alle nieuwsuitzendingen geweest. Op die dag trok Willem van Oranje namelijk de stad binnen en hielden zijn soldaten stevig huis in de kersverse bisschopsstad. Ze plunderden erop los en vermoordden maar liefst 23 mensen, onder wie twaalf kartuizer monniken én de secretaris van de toenmalige bisschop in de Caroluskapel aan de Swalmerstraat, de plek waar nu het bisdom is gehuisvest.
Nieuws verspreidde zich in die tijd langzamer dan nu, maar de moord op de kartuizers werd in de maanden en jaren daarna wel degelijk wereldnieuws. “In heel Europa verschenen er pamfletten, waarin de moord tot in detail werd beschreven,” zegt historicus Rob Duckers. Hij houdt zich al langer met de geschiedenis van het kartuizerklooster in Roermond bezig en is initiatiefnemer van een van de twee exposities die deze zomer in de Caroluskapel wordt gehouden. “Als we de verslagen van ooggetuigen van beide kanten mogen geloven, dan ging het er inderdaad zo bloederig aan toe als later op een schilderij is weergegeven, dat nu in het Historiehuis in Roermond hangt.” Tijdens de expositie is het schilderij weer op de originele plek te zien: in het Caroluskapel, waar de moordpartij zich afspeelde.
Dit jaar wordt ‘450 jaar geboorte van Nederland’ gevierd. In het hele land zijn er exposities en lezingen, waarin de zogeheten vier V’s (vrijheid, verdraagzaamheid, verbondenheid en verscheidenheid) centraal staan. Herdacht wordt het begin van de Opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse koning Filips II. Willem van Oranje kwam uit die strijd als de ‘Vader des Vaderlands’. Maar die strijd was niet zo zwart-wit als vaak wordt afgeschilderd. De opstand was een oorlog, waarin burgers, steden en gewesten niet alleen tegen een tirannieke vorst streden, maar vooral ook tegen elkaar. “De geboorte van Nederland was bepaald geen pijnloze bevalling,” zegt Duckers, die met de expositie de andere kant van hetzelfde verhaal wil laten zien.
Geweldsorgie
Dat verhaal begint als Willem van Oranje in het voorjaar van 1572 diverse steden van het hertogdom Gelre inneemt en via het huidige Midden-Limburg wil doorstoten naar Brabant. “De prins had zijn intrek genomen in kasteel Hillenraad in Swalmen,” vertelt Duckers. “Hij had geen geld meer om zijn soldaten te betalen. Daarom had hij aan het stadsbestuur van Roermond een vrije doortocht door de stad gevraagd. Het was niet ongebruikelijk dat zo’n doortocht gepaard ging met plunderingen. Zo wilde Van Oranje zijn kas weer spekken.”
Maar het stadsbestuur van Roermond zag de bui al hangen en weigerde de doortocht. Duckers: “Daarop besloot de prins de stad te belegeren. Op 23 juli werd er een bres in de stadsmuur geslagen en trok het leger de stad in. Wat begon als een plundertocht ontaardde al snel in een antikatholieke geweldsorgie. Daarbij werden 23 mensen vermoord, bijna allemaal geestelijken. Het is opmerkelijk dat Willem van Oranje later aan zijn broer schreef dat er bij de inname van Roermond maar twee of drie burgerslachtoffers waren gevallen. Dat er zeker twintig priesters en lekenbroeders vermoord werden, vermeldde hij niet.”
Op de vraag waarom uitgerekend de kartuizers zo zwaar getroffen werden, terwijl zij een stil en teruggetrokken leven leidden, antwoordt Duckers dat dit vooral op toeval berust. “De troepen van Willem van Oranje kwamen via de Venlose poort de stad binnen. Dat is ongeveer op de plek waar nu het Wilhelminaplein ligt. Via de Swalmerstraat trokken ze naar het centrum. Het eerste klooster dat ze tegenkwamen was dat van de kartuizers. Die moesten het toen bezuren.”
Enkelen van hen wisten te vluchten, maar de meeste monniken zijn op gruwelijke wijze vermoord. Wie op zoek gaat, komt gruwelijke beschrijvingen van de gebeurtenissen tegen. Zo vermeldt de website van het Historiehuis Roermond: “Sommigen hakten ze vingers, neus en oren af. Ze sneden de ingewanden uit hun naakte lijken en duwden er één zijn hart in de mond. Eén slachtoffer werd op zijn hoofd in een kuil gezet en toen opgeknoopt. Een ander werd een oor en de hoofdhuid afgerukt, maar in leven gelaten.” Op afbeeldingen die later van de moord zijn gemaakt, zijn veel van deze gruwelijkheden weergegeven. Op het bekende schilderij van het Hirstoriehuis wordt één monnik zodanig verwond dat er een bloedstraal uit een slagader spuit.
Spotprocessies
De moord in de Caroluskapel is vaak beschreven als het gevolg van een rooftocht, maar volgens Duckers speelden wel degelijk ook religieuze motieven een rol. “De moord maakte een diepe indruk en bronnen uit de tijd melden heel duidelijk dat er een religieuze dimensie was. Er werden spotprocessies georganiseerd en beulen trokken kazuifels aan en liepen daarmee rond. De gebeurtenissen hadden een enorme impact op het kartuizer leven in heel Europa. Het duurde vier jaar, voordat nieuwe monniken het klooster weer konden bewonen.”
Omdat de monniken mogelijk wel vanwege hun geloof vermoord zijn, is het volgens Duckers niet onterecht om over de ‘martelen van Roermond’ te spreken. Anders dan die van Gorcum, die een paar weken eerder in 1572 terechtgesteld waren, zijn die van Roermond nooit officieel zalig of heilig verklaard. “Dat komt doordat de kartuizerorde daar nooit campagne voor gevoerd heeft,” legt Duckers uit. “De orde is heel bescheiden. Een oud spreekwoord zegt ‘De Kartuis maakt heiligen, maar maakt ze niet bekend’. Met andere woorden: God weet wel dat ze heilig zijn. De kartuizers dragen dat niet actief uit.”
Desalniettemin zijn de beenderen van de vermoorde monniken altijd in de Caroluskapel bewaard en worden ze daar ook als relieken vereerd. Sinds enkele jaren is er op of rond 23 juli een herdenkingsviering. Vanwege het 450-jarig jubileum wordt die herdenking dit jaar wat groter van opzet. Op zaterdag 23 juli is er ’s ochtends een eucharistieviering in de kapel met aansluitend een processie door kruisgang met de relieken van de vermoorde monniken. ’s Middags staat een symposium op het programma met enkele lezingen over deze bijzonder moord, die Roermond 450 jaar geleden tot wereldnieuws maakte.
De gebeurtenissen hadden een enorme impact op het kartuizer leven in heel Europa.
Het duurde vier jaar voordat nieuwe monniken het klooster weer konden bewonen.
In de kapel en de ernaast gelegen kapittelzaal waren in 2022 twee exposities te zien. De eerste expositie is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van het stadsarchief Roermond. Daarin staat de ‘geboorte van Nederland’ centraal, maar wordt ook stil gestaan bij het ‘andere verhaal’ van Roermond. Deze eerste tentoonstelling maakte deel uit van een landelijk project van steden die op de een of andere manier een rol gespeeld hebben in de Tachtigjarige Oorlog zich verenigd hebben in het ‘Samenwerkingsverband 1572’.
Een tweede expositie is samengesteld door de kunstcommissie van de Christoffelparochie in Roermond. Naast het originele schilderij dat in de 18e eeuw van de moordpartij is gemaakt, waren er ook nog enkele andere schilderijen, gravures en pentekeningen te zien. “Daarnaast kunnen we een aantal historische documenten tonen met verslagen van ooggetuigen. En er was een audiovisuele presentatie van schilderijen van de moord, die elders in Europa hangen en die te groot zijn om naar Roermond te halen,” aldus Duckers.
Met de expositie wil hij laten zien dat de moord na vier en een halve eeuw nog resoneert. “Weliswaar is dit verhaal bij het grote publiek minder bekend, maar het is heel bijzonder dat we precies weten waar het zich afgespeeld heeft en dat er ook uitvoerige verslagen gemaakt zijn. Tegelijkertijd is het goed om in deze tijd de verbinding te zoeken en een brug te slaan tussen heden en verleden. Daar passen die vier V’s prima bij.”
De twee exposities en de Caroluskapel waren tot en met 31 oktober 2022 te bezichtigen.
Lees ook:
Meer informatie
Meer informatie over het project Geboorte van Nederland en het andere verhaal van Roermond is onder meer te vinden op:
Archief Roermond | Historiehuis Roermond | Geboortevannederland
(c) Foto's: Persdienst Bisdom Roermond