Tekst: Matheu Bemelmans | Illustraties: archief bisdom Roermond; John Peters

De priesteropleiding van het bisdom Roermond is jarig. Aan het einde van dit jaar (8 en 9 december) wordt het 50-jarig bestaan uitgebreid gevierd. In de afgelopen halve eeuw werden er aan het grootseminarie Rolduc zo’n 250 nieuwe priesters opgeleid.

Priester worden, is geen vanzelfsprekende beroepskeuze meer. Dat geldt nu, maar dat gold ook al aan het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw. De Kerk was destijds volop in beweging. In de jaren na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werd op allerlei manieren gezocht naar vernieuwing van de Kerk en dat gold ook voor de opleiding van priesters. Tot eind jaren zestig bestond die uit twee onderdelen: het kleinseminarie en het grootseminarie.

Het kleinseminarie was een vooropleiding voor de eigenlijke studie filosofie en theologie. Het was een gymnasiumopleiding met een internaat, waarin de godsdienstige en religieuze vorming ook al een belangrijke rol speelde. Maar lang niet alle studenten die hun middelbare schoolopleiding aan het kleinseminarie volgden, werden uiteindelijk priester. Velen kozen voor een ‘wereldse’ studie, maar kregen aan het kleinseminarie een degelijke vooropleiding. Limburg kende diverse kleinseminaries. Rolduc was wellicht het bekendste, maar ook de bisschoppelijke colleges van Roermond, Sittard en Weert boden aanvankelijk de mogelijkheid tot vooropleiding voor de studie theologie. Daarnaast hadden diverse religieuze congregaties hun eigen klein- en grootseminaries in Limburg.

De eigenlijke priesteropleiding van het bisdom was destijds het grootseminarie Roermond, dat gehuisvest was in het voormalige kartuizerklooster bij de Caroluskapel, waar op dit moment de kantoren van het bisdom zijn ondergebracht. Ook hier woonden studenten en docenten intern. Na zes jaar kleinseminarie en zes jaar grootseminarie volgde de priesterwijding. Dit onderwijssysteem veranderde eind jaren zestig. De kleinseminaries verdwenen of werden omgevormd tot open middelbare scholen. Het bisdom en enkele congregaties besloten om hun theologieopleidingen samen te voegen tot een nieuwe Hogeschool voor Theologie en Pastoraat (HTP, later UTP). Deze werd ondergebracht in het voormalige retraitehuis op de Molenberg in Heerlen. Dit was geen exclusieve priesteropleiding, maar een open opleiding waar belangstellenden theologie konden studeren. Het bisdom en de congregaties verzorgden een aanvullend vormingsprogramma voor hun priesterstudenten.

Archieffoto uit de beginjaren van het seminarie: studenten en docenten gingen op de foto bij gelegenheid van het bezoek van nuntius Mgr. Bruno Wüstenberg in 1979.

Nieuw seminarie

Bij zijn aantreden als bisschop in 1972 toonde Mgr. Jo Gijsen zich niet gelukkig met deze nieuwe opzet van de opleiding. Hij was van mening dat hij als residerend bisschop te weinig invloed op de vorming van nieuwe priesters had. Ook was er kritiek op het studieprogramma en de inhoud van sommige cursussen. Dit leidde ertoe dat de bisschop een jaar later de oprichting van een leefgemeenschap voor priesterstudenten aankondigde. Deze vond onderdak in het voormalige kleinseminarie Rolduc in Kerkrade. Op 15 september 1973 namen de eerste tien studenten hier hun intrek. Voor de colleges bleven ze naar de HTP in Heerlen gaan, het leven in het convict op Rolduc was bedoeld voor de religieuze en persoonlijke vorming van de studenten.

Inmiddels was de discussie over de inhoud van de opleiding in Heerlen uitgelopen op een openlijk conflict, waarbij ook het Vaticaan betrokken raakte. Dit leidde ertoe dat het bisdom met ingang van het studiejaar 1974-1975 een nieuwe priesteropleiding oprichtte. De ‘leefgemeenschap Rolduc’ werd omgevormd tot het grootseminarie Rolduc. Het is deze opleiding die nu haar 50-jarig bestaan viert. 

Op maandag 23 september 1974 begonnen de colleges aan het nieuwe grootseminarie met 21 studenten in de studiejaren één en twee. In de jaren erna werd de opleiding aangevuld met de studiejaren drie tot en met zes. Voor de samenstelling van het studieprogramma van de nieuwe priesteropleiding werden niet de minste internationaal befaamde theologen als adviseur aangetrokken. De bekendste namen zijn ongetwijfeld die van de Zwitser Dr. Hans Urs von Balthasar uit Basel en de Duitse professor Dr. Jozef Ratzinger van de universiteit van Regensburg, de latere paus Benedictus XVI. Hij bezocht Rolduc in 1981, toen hij als kardinaal in Rome werkte.

De afgelopen 50 jaar heeft het grootseminarie Rolduc zich ontwikkeld van een klein convict tot een volwaardige priesteropleiding met een internationale uitstraling. Het aantal studenten nam in de beginjaren elk jaar toe tot maar liefst 89 in het studiejaar 1988-1989. Behalve uit Limburg kwamen de studenten ook uit andere delen van het land en uit België, Duitsland, Frankrijk, Zweden en de Verenigde Staten. In die jaren werden ook de priesterkandidaten van het bisdom Rotterdam in Rolduc opgeleid, om vervolgens in hun eigen bisdom gewijd te worden. Later richtten de meeste andere Nederlandse bisdommen eigen seminaries of convicten op, waardoor het aantal studenten van buiten Limburg op Rolduc afnam.

De terugloop van studenten in de jaren negentig is ook te verklaren uit de toenemende secularisatie en het daarmee verband houdende gebrek aan roepingen. Wat de naam van het seminarie zeker geen goed gedaan heeft, is een ernstig geval van misbruik, waaraan een van de docenten zich eind jaren tachtig, begin jaren negentig schuldig maakte. Dit leidde tot een schokgolf in de Limburgse kerk en deed Rolduc op z’n grondvesten trillen. Het bisdom greep hard in en voerde wijzigingen in de structuur en de protocollen van de opleiding door.

Bisschoppen en Rolduc

Van de vele studenten die de afgelopen 50 jaar aan het grootseminarie Rolduc zijn opgeleid, zijn er inmiddels zeven tot bisschop gewijd en een van hen is ook tot kardinaal gecreëerd. De bisschoppen die aan Rolduc zijn opgeleid zijn kardinaal-aartsbisschop Wim Eijk van Utrecht, bisschop Jan Hendriks van Haarlem-Amsterdam, oud-bisschop Jos Punt van Haarlem-Amsterdam bisschop Jan Liesen van Breda en hulpbisschop Everard de Jong van Roermond. Ook de overleden bisschop Harrie Smeets van Roermond volgde zijn priesteropleiding aan het grootseminarie Rolduc. Daarnaast werd Mgr. Bert van Megen, pauselijk nuntius in Kenia, op Rolduc opgeleid, net als Dom Henry Vesseur de abt van de Willibrordusabdij in Doetinchem. Emeritus-bisschop Frans Wiertz studeerde ook op Rolduc, maar aan het oude kleinseminarie.

Buitenlandse studenten 

Rond de eeuwwisseling was het aantal studenten teruggelopen tot niet meer dan een handvol, waardoor het voor iedereen duidelijk werd dat er iets moest gebeuren om de aanwas van nieuwe priesters voor het bisdom Roermond en het voortbestaan van het seminarie veilig te stellen. De toenmalige bisschop Frans Wiertz legde daarvoor zijn oor te luisteren in het buitenland. Hij kwam eerst in contact met de beweging van de Neocatechumenale Weg, een internationale gemeenschap die in Spanje is ontstaan en inmiddels wereldwijd actief is. Deze beweging bleek bereid zich in het bisdom Roermond te vestigen en haar eigen priesterstudenten te laten opleiden aan het grootseminarie Rolduc. De studenten zijn vooral afkomstig uit Zuid- en Oost-Europese landen en uit Latijns-Amerika. Ze wonen in het eigen seminarie Redemptoris Mater in Cadier en Keer en volgen colleges op Rolduc, min of meer volgens het convictmodel waaruit Rolduc zelf ook is voortgekomen. Inmiddels hebben zo’n vijftien priesters van het Neocatechumenaat hun opleiding aan het grootseminarie Rolduc afgerond en zijn zij gewijd tot priester van het bisdom Roermond.

Een ander spoor dat Mgr. Wiertz begin jaren 2000 inzette, was het openen van de priesteropleiding voor seminaristen uit met name India. De bisschop maakte in die jaren een aantal missiereizen en ontdekte dat in sommige landen zoveel roepingen waren dat de eigen lokale seminaries niet alle studenten konden opnemen. In overleg met de plaatselijke bisschoppen kwam een beweging op gang, waarbij er sindsdien elk jaar een aantal seminaristen uit deze bisdommen naar Nederland komt om hun opleiding aan het grootseminarie Rolduc te vervolgen. Het eerste jaar van hun verblijf in Nederland richten zij zich volledig op het leren van de taal, om vervolgens de theologiestudie weer op te pakken. De stages in de parochies en bij maatschappelijke organisaties helpen zowel de studenten uit India en Sri Lanka als de seminaristen van het Neocatechumenaat om de Nederlandse samenleving te leren kennen.

Stuenten in de recreatiezaal, 1980

Vijfentwintig studenten

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het aantal studenten van Limburgse bodem nog steeds klein is. Het is alweer een paar jaar geleden dat de laatste Limburgse neomist tot priester werd gewijd en het duurt ook nog even voordat de huidige twee Limburgse studenten hun opleiding hebben afgerond. Daar staat tegenover dat door de komst van de buitenlandse studenten de opleiding een veel internationaler karakter heeft gekregen en het gemeenschapsleven in het grootseminarie Rolduc overeind is gebleven. Aan het begin van dit 50e studiejaar telt het seminarie tien studenten die in huis wonen en tien studenten van het Neocatechumenaat die dagelijks vanuit Cadier en Keer naar Rolduc komen om het studieprogramma te volgen. Daarnaast zijn er nog vijf transeunt diakens die tijdens hun laatste jaar van de opleiding een stage in een parochie volgen.

Een andere ontwikkeling die zeker niet onvermeld mag blijven, is de oprichting van de diakenopleiding die zich ontwikkeld heeft tot een breed theologisch instituut, waaraan ook pastoraal werkers/geestelijk verzorgers en catecheten opgeleid worden. Nadat het Tweede Vaticaans Concilie het ambt van permanent-diaken in ere had hersteld, was het bisdom Roermond het eerste in Nederland dat in 1976 een eigen ambtsopleiding voor diakens opende. Omdat permanent-diakens doorgaans gehuwde mannen met een gezin en een baan zijn, werd dit een weekendopleiding. Later werd deze aangevuld met studenten die op latere leeftijd voor de priesterstudie kozen en de eerste jaren van hun opleiding naast hun baan volgen.

Rond 2010 is deze opleiding nog breder getrokken en ook opengesteld voor mensen die pastoraal werker of geestelijk verzorger willen worden of als catechist aan de slag willen. Ook belangstellenden die voor hun persoonlijke vorming een of meer modules willen volgen zijn welkom aan het Theologisch Instituut Rolduc.

Wat een halve eeuw geleden begon als een klein initiatief voor de vorming van enkele priesterstudenten is inmiddels uitgegroeid tot een breed theologisch opleidingscentrum. De meest recente ontwikkeling is dat de bisdommen Breda en Rotterdam enkele studenten hun opleiding aan het grootseminarie Rolduc en het Theologisch Instituut Rolduc laten volgen. Sinds vele jaren is het grootseminarie Rolduc geaffilieerd met de Pauselijke Universiteit van Lateranen in Rome, hetgeen betekent dat studenten van het Grootseminarie Rolduc een officieel kerkelijk diploma van de universiteit kunnen krijgen.

Jubileumviering

Boek Rodensia
Het 50-jarig jubileum van het grootseminarie Rolduc wordt gevierd tijdens de jaarlijkse Dies Natalis, die dit jaar op maandag 9 december wordt gehouden. Eregast is dan kardinaal Wim Eijk, de aartsbisschop van Utrecht. Bij gelegenheid van het gouden jubileum verschijnt op 9 december het boek ‘Rodensia, 50 jaar grootseminarie Rolduc’. Hierin worden de belangrijkste aspecten uit 50 jaar seminariegeschiedenis beschreven. Het boek is rijk geïllustreerd met foto’s. Het jubileumboek is vanaf 8 december voor €29,95 te bestellen. Deelnemers aan de Dies Natalis kunnen het die dag tegen gereduceerd tarief kopen.

Relieken H. Thomas van Aquino
Een andere activiteit die in het kader van het 50-jarig jubileum plaatsvindt, is een symposium over de filosofie en theologie van Sint-Thomas van Aquino op 25 maart 2025. Ook de relieken van de H. Thomas zullen 24 tot en met 26 maart in Rolduc zijn. Verder nemen de seminaristen in de meivakantie deel aan een bedevaart naar Rome.

Donateursdag
Voorafgaand aan de Dies Natalis op maandag 9 december is er op zondag 8 december een feestelijke dag voor donateurs van de Paredisstichting, die het opleiden van priesters en diakens al een halve eeuw financieel mogelijk maken. Ook belangstellenden die donateur willen worden zijn dan welkom. Er is die ochtend een eucharistieviering in de abdijkerk met bisschop Ron van den Hout, een lunch en een rondleiding door het historische abdijcomplex van Rolduc. De Dies Natalis is alleen voor genodigden.

Aanmelden voor de donateursdag kan via info@paredis.nl.