In 1996 verscheen het boek van  de bekende schrijver, historicus en journalist Geert Mak ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’. Dit boek is de biografie van een Fries dorp tijdens een zich in stilte voltrokken hebbende revolutie tussen de jaren 1946 en 1995. Jorwerd is eigenlijk een vergeten dorp zoals er zovele vergeten dorpjes zijn. Mak schetst de vele naoorlogse ontwikkelingen die zich in snel-treinvaart in het Friese dorp voordeden. Uitgebreid vertelt hij, hoe deze Friese provincie, die gedragen werd door de boerenstand met vele gebruiken en tradities maar ook door het geloof, na de oorlog in snel tempo  van gedaante veran-derde. Zo kon Mak van de dominee vernemen, dat tot na de oorlog de kerk altijd vol gezeten had op zondag. Maar met het toenemen van de naoorlogse welvaart, was de kerk steeds leger gewor-den. De dominee schetste, hoe een neergang die in de steden al eerder had ingezet, nu ook het platteland bereikt had. Dankzij medische techniek en sociale zekerheid en een verzekeringsstelsel hadden de mensen de kans gezien om dood minstens uit te stellen en rampspoed en ellende uit te bannen of minstens te beheersen. 

Dat leidde vervolgens tot de opvatting dat tragiek niet meer bij het leven hoort en dat men het lot in eigen hand kan nemen. Alles lijkt maakbaar geworden. De deelname aan de bid- en dankdien-sten voor het gewas konden in deze nieuwe tijd geen deelnemers meer trekken. Weliswaar kent de boer zijn afhankelijkheid van de natuur nog, maar de techniek stelt hem steeds meer in staat om ook de bedrijfsrisico’s zoveel mogelijk te reduceren. Steeds meer verandert het besef van af-hankelijkheid van Gods voorzienigheid tot een technisch probleem van het beheersen van de na-tuur. God doet er niet meer toe voor veel mensen. Vandaar de titel van het boek van Geert Mak: ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’. De kerk werd gesloten. 

Gods aanwezigheid

Wat Mak hier schetst, zal menigeen herkennen. Het leven is maakbaar geworden in de opvattingen van velen. Van God hoeft niets meer verwacht te worden. Dat kunnen we zelf beter. Mak schetst ons in de geschiedschrijving van Jorwerd het proces van de secularisering zoals deze zich in de hele westerse samenleving heeft voltrokken en nog voltrekt. Wat in Jorwerd gebeurde, is niet eenmalig geweest. Op vele plaatsen zijn de kerken uit de dorpen verdwenen. Soms nemen zelfs hoogge-plaatste kerkmensen de besluiten om de kerk uit de dorpen te laten verdwijnen. Hun motieven zullen wel oprecht zijn, maar het kan toch ook niet de bedoeling zijn om het platteland te ontkerke-lijken. 

Die bekoring ligt helaas op de loer als men zich ertoe laat verleiden om de parochiële leven enkel als een bedrijfsmatig gebeuren te beschouwen. Men laat zich dan leiden door cijfers en balansen. De ontwikkelingen worden als voorspelbaar gehanteerd. Er zou dan uit te rekenen zijn, wanneer de laatste kerkganger zal zijn gestorven en dat God ook uit de Limburgse parochies zal zijn verdwe-nen. Maar helaas is het verdwijnen van God ook door mensen bewerkt. Onze emeritus-bisschop Frans Wiertz heeft steeds uitdrukkelijk als zijn beleid uitgedragen, dat God in de dorpen moet blij-ven. Ik heb dat beleid steeds van harte ondersteund. De Godslamp moet dus blijven branden als teken van Gods aanwezigheid, ook al is de interesse voor Gods aanwezigheid maar beperkt. De kerktoren moet als een vingerwijzing de lucht in blijven steken, om aan te geven dat er meer is tussen hemel en aarde en dat geloven de mens goed doet. 

houdbaarheidsdatum

Het seculiere denken wordt heden ten dage als de normale levensbeschouwing voorgesteld. Het geloof zal immers uitsterven, is de mening van menigeen. Maar men kan ook concluderen dat eveneens het seculiere denken over de houdbaarheidsdatum heen is. Steeds meer wordt helder dat het seculiere denken de mens aan zijn lot overlaat. Zo lijdt deze samenleving aan een gebrek aan zingeving en is de psychische depressie  tot een volksziekte geworden. Ook het leven zonder het perspectief van het eeuwig leven na de dood maakt dat de mens niets meer heeft om op te hopen. Verder heeft de mens het nodig dat hij/zij wordt aangespoord tot christelijke naastenlief-de, die meer is dan enkel het beleven van de aangeboren medemenselijkheid. De samenleving heeft het ook nodig dat er deugden zijn van geloof, hoop en liefde. 

bemoediging

Het deed me goed om in Trouw van vrijdag 7 september jongst leden een artikel te kunnen  lezen met de kop ‘Hoe God in Jorwerd kan blijven’. De Groningse theologe Jacobine Gelderloos komt in dat artikel via een promotieonderzoek tot verrassende conclusies. Ze stelt vooral  een kerkelijke verlegenheid vast die ons parten speelt, waardoor we niet meer  voor ons geloof en onze kerk staan. Die verlegenheid is verklaarbaar, nu we niet meer van een volkskerk kunnen spreken. Er is een overstap nodig naar een ‘bewuste’ levenskeuze voor het christelijke geloof, die niet enkel als ‘van-huis-uit-christendom wordt omschreven maar als een eigen bewuste keuze. 

Dat is wennen voor mensen die in de volkskerk zijn opgegroeid en waarin ze met de groep konden meelopen. Maar dat die knop naar een bewust geloof om zal gaan is voor Jacobine Gelderloos ze-ker. Want: Hoe geseculariseerd mensen in een dorp ook zijn, ze willen altijd een heilige plek in hun midden. Het sluiten van kerken gaat dan ook nergens voetstoots. Dat betekent wel – zo is haar bevinding – dat de kerkgemeenschap haar blik meer naar buiten moet richten, de verlegenheid afleggen en zich in het dorpse leven moet mengen. De geloofsgemeenschap moet zich ‘in de eta-lage’ zetten. Ontmoeting, samenzijn, zorg en welzijn, het zijn zomaar een aantal punten waarop de parochie zich kan profileren, ook buiten het sacramentele leven in het kerkgebouw om. Of alles in de mate zal lukken waarop de Groningse theologe hoopt en in gedachte heeft, weet ze zelf ook niet. Maar ze is in elk geval een hoopvol getuigenis en dat hebben we nodig als tegengeluid bij zo-veel doemdenken dat de kerk verdwijnen zal.   

Mgr. dr. Hub Schnackers, diocesan-administrator