Tekst: Matheu Bemelmans | Foto’s: Ramon Mangold, Adobe Stock

Wie wel eens een verbouwing heeft meegemaakt, weet dat dit een hoop ongemakken met zich meebrengt. Muren breken, plafonds stutten, kostbare spullen tijdelijk opbergen. Ruimte maken voor nieuwe meubels en beslissen: groter of kleiner gaan wonen of misschien wel verhuizen. Bij de verbouwing van de parochie gaat het niet anders, maar wel met de bedoeling er mooier uit te komen.

De vergelijking van de huidige situatie van de Kerk met een verbouwing komt van de Canadese priester James Mallon. Hij schreef het boek ‘Divine Renovation’, dat in het Nederlands de titel ‘Als God renoveert’ heeft meegekregen. Zijn boek gaat over het omvormen van een klassieke parochie naar een missionaire geloofsgemeenschap. Een ander boek van de Amerikaanse priester Michael White en zijn pastoraal medewerker Tom Corcoran heet ‘Rebuilt’, in het Nederland: herbouw. Ook zij gebruiken de beeldspraak van een verbouwing voor het proces van parochievernieuwing.

Beide methoden zijn nogal Amerikaans. Dat wil zeggen gelikt en groots opgezet. Ze gaan vanzelfsprekend uit van de situatie, zoals die zich in parochies in de Verenigde Staten en Canada voordoet. En die is niet helemaal vergelijkbaar met Europa. Van de andere kant bieden beide methodes veel suggesties en handvaten voor Nederlandse parochies. Het is dan ook niet voor niets dat er de afgelopen jaren onder titel ‘missionaire parochie’ een beweging op gang gekomen is om parochies bij hun ‘renovatie’ te helpen.

Er heeft in middels al een aantal keren een landelijke conferentie plaatsgevonden voor leden van kerkbesturen en pastorale teams om samen na te denken over de vraag wat een missionaire geloofsgemeenschap is en hoe je dat op het lokale niveau van een parochie(federatie) handen en voeten kunt geven. De laatste keer was begin april in Veenendaal. Daar namen toen zo’n 850 mensen aan deel, onder wie ook vertegenwoordigers van parochies uit het bisdom Roermond.

Tegelijkertijd blijkt het in de praktijk nog niet zo eenvoudig om gemeenschappen die traditioneel gebaseerd zijn op een brede volkskerk om te vormen tot een wervende keuzekerk. Het idee achter de ‘missionaire parochie’ is dat dit een geloofsgemeenschap is die naar buiten gericht is en nieuwe mensen uitnodigt om zich aan te sluiten. Dit is gebaseerd op de tekst in het evangelie van Mattheüs waarin Jezus zegt: “Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest.” (Mt 28, 19-20)

De afgelopen jaren werden er regelmatig goedbezochte landelijke bijeenkomsten gehouden over de toekomst van parochies.
 

Cultuuromslag
Dat is iets dat de pastoor niet alleen kan, maar waar alle gelovigen toe uitgenodigd worden. Maar hoeveel parochianen voelen zich geroepen om hun buurman of buurvrouw mee naar de kerk te nemen? Of nog dichterbij: de eigen kinderen of kleinkinderen? Goede bedoelingen zijn er te over, maar die omzetten in praktijk blijkt niet zo eenvoudig. In de oude volkskerk was het niet gebruikelijk om veel over je geloof te spreken. Het was gewoon onderdeel van het dagelijks leven. Kinderen werden in een katholiek gezin geboren, gingen naar een katholieke school en naar katholieke verenigingen en groeiden zo vanzelf met het geloof op. Inclusief alle culturele tradities die daar in Limburg bij ontstaan zijn.

Maar die volkskerk is aan het verdwijnen. Van mensen wordt steeds meer gevraagd om bewust over hun geloof na te denken en er uit persoonlijke overtuiging voor te kiezen. Voor parochies betekent dit dat zij veel meer naar buiten moeten treden om mensen welkom te heten en uit te nodigen. Dat vraagt om een cultuuromslag, zowel van kerkgangers als van kerkbestuurders.

Het idee van een ‘missionaire parochie’ gaat uit van vijf basisprincipes. Op de eerste plaats is dat Jezus leren kennen en zijn leerling willen zijn. Een keuze voor het geloof is een keuze voor een persoonlijke band met Jezus Christus. Hij is niet alleen een voorbeeld of inspiratiebron uit een of ander oud boek, maar een persoonlijke vriend en onze Verlosser. Leerling van Jezus willen zijn, betekent dus: Hem steeds beter leren kennen en Hem willen navolgen. In een missionaire geloofsgemeenschap mag ieders persoonlijke relatie met Christus een leven lang groeien. Gebed, geloofsverdieping en het ontvangen van de sacramenten zijn belangrijk om die vriendschap met Christus te onderhouden en te ervaren.

Een van de drie kernwoorden van de synodale weg is participeren: meedoen. Geloven is een werkwoord.

Kleine groepen
Het tweede principe van een missionaire parochie is dat er binnen het geheel van de grote geloofsgemeenschap kleine groepen zijn van mensen die samen willen groeien in hun geloof. Naast de wekelijkse eucharistieviering op zondag houden zij regelmatig bijeenkomsten met kleine clubjes om met elkaar over hun geloof te praten, samen een boek te bespreken of een vormingstraject te volgen. Dit kan in de kerk of een parochiezaaltje zijn, maar ook gewoon bij iemand thuis. Bepaalde methodes adviseren zelfs om bij dergelijke bijeenkomsten een gezamenlijke maaltijd te houden, omdat je tijdens het eten nu eenmaal makkelijker met elkaar in gesprek raakt. Eigenlijk is dit niet anders dan wat de eerste christenen deden. Ze kwamen bij elkaar in een of ander huis en braken daar het brood, staat in hoofdstuk 2 van het Bijbelboek Handelingen van de apostelen. Een missionaire parochie is wat in kerkelijke termen genoemd wordt: een gemeenschap van gemeenschappen.

Heel belangrijk in het denken over een missionaire Kerk is dat parochianen het niet alleen gezellig met elkaar hebben, in hun vertrouwde groepje, maar dat ze mensen van buiten de kans geven om Jezus en zijn Kerk beter te leren kennen. Wat James Mallon en de andere schrijvers van boeken over parochievernieuwing eigenlijk zeggen is: deel je geloof met anderen. Uit onderzoeken over religiositeit blijkt steeds weer dat veel mensen zoekende zijn. Als Kerk hebben we misschien antwoorden op hun vragen, maar dan moeten we ze wel uitnodigen. In uitgaven als ‘Rebuilt’ en ‘Als God verbouwt’ worden tal van kleine voorbeelden gegeven hoe je als lokale geloofsgemeenschap gastvrijer kunt zijn en nieuwe mensen kunt verwelkomen. Dat zit ‘m vaak in kleine dingen: zet bijvoorbeeld een of twee vrijwilligers bij de deur die iedereen die binnenkomt verwelkomen. Toen na de coronatijd de kerken weer opengingen, zijn sommige parochies in Limburg met deze manier van welkom heten begonnen en ze zijn zeer enthousiast over het resultaat. Hoe een klein gebaar al veel voor mensen kan betekenen.

Participeren
Wat zeker ook helpt om de Kerk op te bouwen, is gebruik te maken van ieders talenten. De parochie bestaat niet alleen uit de pastoor of het kerkbestuur. Het zijn juist de parochianen die samen de lokale geloofsgemeenschap vormen. In de meeste parochies zijn al heel wat vrijwilligers actief. Hun inzet wordt ook zeer gewaardeerd. Maar misschien zijn er nog wel veel meer mensen die iets voor de parochie zouden kunnen of willen doen. Dat kunnen klusjes of onderhoudswerkzaamheden zijn, maar dat kan ook meedenken zijn over de toekomst van de parochie. In het synodale proces dat paus Franciscus in gang heeft gezet en waarover dit najaar in Rome weer een grote bisschoppenvergadering wordt gehouden, gaat het er juist om zoveel mogelijk mensen bij de Kerk te betrekken. Niet om te vergaderen, maar om samen die boodschap van het evangelie in praktijk te brengen. De een is goed in organiseren, de ander gaat liever bij oude of zieke mensen op bezoek en een derde is bereid om te helpen bij de catechese. Het hoeft niet allemaal van het pastorale team te komen. Parochianen kunnen zich ook zelf melden en hun kennis en vaardigheden delen met de parochie. Dienstbaar zijn mag dan ouderwets klinken, maar het eigenlijk hartstikke hip in een samenleving die uitgaat van mondige en participerende burgers. Waarom zou het dan in de Kerk anders zijn? Een van de drie kernwoorden van de synodale weg is participeren: meedoen. Geloven is een werkwoord.

De kerk van de toekomst is gebaseerd op een persoonlijke relatie van elke gelovige met Christus.
 

Gebed
Het laatste, maar beslist niet onbelangrijkste, kenmerk van de parochie van de toekomst is dat er niet zomaar wat activiteiten worden georganiseerd, maar dat die voortkomen uit een gelovige betrokkenheid. Daarin spelen persoonlijk gebed en het ontvangen van de sacramenten een belangrijke rol. Niet voor niets heet de laatste encycliek van de heilige paus Johannes Paulus II ‘ecclesia de eucharistia’: de Kerk leeft vanuit de eucharistie. Of misschien nog beter: de Kerk komt voort uit de eucharistie. Johannes Paulus was de paus van de nieuwe evangelisatie en besefte dat het bewust deelnemen aan de eucharistie heel belangrijk is om je geloof te kunnen uitdragen en zo een voorbeeld voor andere te kunnen zijn. Je kunt je geloof alleen maar uitdragen als je zelf ook een diepe verbondenheid met Christus voelt.

Toekomst kerkgebouwen
Wat hier beschreven wordt, is de Kerk in de ideale wereld. Ná de verbouwing, zeg maar. Voorlopig zitten we midden in de renovatiewerkzaamheden. Daarbij hoort die cultuuromslag, om op een andere manier samen kerk te zijn. Maar daarbij hoort ook goed nadenken over de organisatie van de plaatselijke geloofsgemeenschappen en alles wat daarmee verbonden is, zoals de kerkgebouwen. Daarom wordt er in het bisdom Roermond al heel lang gewerkt aan samenvoeging van parochies en heeft het bisdom alle kerkbesturen vorig jaar gevraagd om ook eens heel goed na te denken over de toekomst van hun kerkgebouwen. Daarbij gaat het niet om de vraag: welke kerken gaan er dicht, maar welke kerken blijven open? Dat betekent voor parochies nadenken wat voor soort geloofsgemeenschap ze willen zijn en wat voor soort en hoeveel kerkgebouwen ze daarvoor nodig hebben. Dát is missionair en toekomstgericht denken. Alle parochies zijn gevraagd om hun plannen deze zomer aan het bisdom voor te leggen. Welke renovatieplannen er precies uitkomen, is nu nog niet te zeggen. Maar voor alle parochies geldt: ook al staat de kerk in de steigers, tijdens de verbouwing blijft de winkel gewoon open! En oh ja: we zoeken nog bouwvakkers om mee te helpen!