Een aparte opleiding ‘bisschop voor beginners’ bestaat niet. Maar eens per jaar wordt er in Rome wel een cursus gegeven voor alle nieuwe bisschoppen, die in de maanden daarvoor benoemd zijn. Bisschop Harrie Smeets nam begin september deel aan wat in de wandelgangen ook wel ‘de babycursus’ wordt genoemd. Een verslag.

Proloog
De cursus bisschop-voor-beginners zal plaatsvinden in het Internationaal College van de Legionairs van Christus, buiten het centrum van Rome. Omdat we deze woensdag 4 september pas tegen de avond verwacht worden, is er nog tijd om eerst een andere plek te bezoeken. In Vaticaanstad, bij het oude Duitse kerkhofje ligt het kerkje van mijn roeping. Daar is mijn weg naar het priesterschap begonnen. Doordat de Paus heeft gekozen om in Santa Marta te wonen, ligt dit kerkje ineens op een steenworp afstand van de pauselijke woning en wordt de toegang tegenwoordig strenger bewaakt. Uiteraard staan er wel twee Zwitserse gardisten.  De Zwitserse garde salueerde bij het naderen van de grens.  Of ik door mocht naar Campo Santo Teutonico.? Eerst keek de Zwitser wat bedenkelijk. Hij stond op het punt om naar mijn ‘Ausweis' te vragen. Maar halverwege viel zijn blik op de bisschopskruis en –ring. Ineens was het ‘selbstverstandlich’. Het kerkje is gelukkig open. In de zomer van 1984 ging ik hier de eerste keer binnen en had ik geen idee dat ik er met een priesterroeping uit zou komen. Laat staan dat ik 35 jaar later als beginnend bisschop hier weer zou zitten. Terug naar het begin.

Woensdag
Buiten het rumoerige centrum van Rome ligt -in grote rust- een modern complex, een kleine universiteitscampus. Het achterste deel is het seminariegedeelte, waar we zullen verblijven. De priesterstudenten vangen de deelnemers op, zorgen voor de registratie en voorzien ons van mapjes, boeken, pennen en een kamer. Op mijn gang blijken vooral Zuid-Amerikaanse lotgenoten te zitten. Mijn directe buurman was meteen ook de enige andere Nederlandstalige deelnemer was: de hulpbisschop van Mechelen-Brussel.

Donderdag
De mis opent de dag: mooi verzorgde liturgie in een moderne, stijlvolle kerk. Zo’n 100 bisschoppen zitten in het middenschip van de kerk, in de zijbeuken geflankeerd door een vergelijkbaar aantal seminaristen. Legionairs van Christus heet de congregatie waar we te gast zijn. Deze jonge mannen, gekleed in toog en met een boord om, hebben de hele week zorg voor de praktische gang van zaken. Van de voorzang in de kerk tot en met de bedienen bij het eten. In hun contact blijken ze heel open en toegankelijk. Om 10.00 u. begint de eerste conferentie, verzorgd door de kardinaal van Manilla. En vele lezingen zullen volgen. Telkens over een ander aspect van het leven van de kerk in deze wereld. Op een enkele uitzondering na is het Italiaans wat de klok slaat. Gelukkig is er simultaanvertaling in het Engels. Naderhand wordt er in kleinere groepen, ingedeeld naar taal, verder gesproken. De hele week staat in het licht van het thema synodaliteit van de kerk. Kerk zijn is samen op weg zijn.  Met Christus. Zoals Abraham die met Gods woord en zijn stam op weg ging zonder te weten waar hij zou uitkomen. Hij had alleen het gelovig besef dat hij die weg moest gaan en dat het goed was om die weg te gaan. 

Vrijdag
Aan het ontbijt begin ik de eerste bekende gezichten tussen de vele onbekende te kennen. Zoals die bisschop van Peru die geen idee had waar zijn bisdom lag en dit pas na het gesprek met de nuntius –toen hij weer buiten stond- op zijn mobieltje durfde na te zoeken. De man was gewend in de grote stad te wonen en ontdekte dat zijn bisdom op 4000 meter hoogte in de Andes lag. Of die Filippijnse collega die in Rome had gewerkt tot de dag waarop de kardinaal bij wie hij werkte ineens - met gevoel voor understatement- heel rustig zei: ‘Well Leo, we are going to change your life a little bit.’ Na de mededeling over zijn benoeming had de beleefde en zachtmoedige Aziaat ontzet geroepen: ‘What ?!!! You call that a little bit?! Een Chileen had zijn benoeming per telefoon te horen gekregen. :’Ik heb meteen opgehangen'. Het was wel herkenbaar: de aanvankelijke schrik, de bereidheid om ja te zeggen in het vertrouwen dat het goed is om te doen wat gevraagd wordt. Een beetje zoals Abraham.

De dag is verder erg goed gevuld, maar gelukkig houdt men de siësta in ere. De gesprekken tussendoor geven een kijkje in de haarvaten van de wereldwijde kerk. Of het  nou gaat om een gesprek met de aartsbisschop van Lima die voor Sittard interessante informatie heeft over Sint Rosa, of de Portugese legerbisschop, van Montfortaanse huize, die verassend goed bekend is met de Limburgse situatie. Het laat zien hoezeer de kerk een is in verscheidenheid. Verscheidenheid is er ook in de afmetingen van de bisdommen: een Franse bisschop heeft een klein bisdom, niet groter dan een van onze dekenaten. De Australiër heeft een bisdom dat zo groot is als Frankrijk en Duitsland bij elkaar. 

Zaterdag
In alle vroegte zaten we al in de bus op weg naar de Maria maggiore, waar we vandaag de mis gingen vieren. Voor het plafond van deze kerk is royaal gebruik  gemaakt van het eerste goud dat Columbus meenam uit Zuid-Amerika. Het steekt schril af tegen het laatste verhaal dat we gisteren hoorden: een Syrische bisschop die verhaalde over de toestand daar. En wat blijft verwonderen: de christenen daar zijn alles kwijt geworden. Alles. behalve hun geloof. Dat werd alleen maar sterker en dat geeft hun de kracht om door te gaan. Waarom laten wij het dan uit onze handen glippen? Bij terugkomst stond een interessant maar ook heftig onderwerp op het programma: de bescherming van minderjarigen. Behalve het gezonde leven van het lichaam dat de kerk is, moest ook deze open zenuw onder ogen worden gezien. Normaal sufte deze of gene collega wel eens weg. Daarvan was nu niets te merken. In  het verlengde daarvan was er een middagsessie over evenwichtige pastorale relaties. Een opmerking, gemaakt in de zijlijn, was mij uit het hart gegrepen: ‘De serieuze vraag hoe het met iemand gaat , moet je alleen stellen als je ook van plan bent en de tijd hebt om naar het antwoord te luisteren. 

Zondag 
Vrij. Helemaal vrij. Voor de liefhebbers vertrekt er ’s morgens een bus voort een rondleiding door een toeristenvrije Sixtijnse kapel. De bus was wel handig, de kapel liet ik voor wat hij was. De Sixtijnse kapel ligt op een steenworp afstand van mijn doel op deze zondagmorgen: de Friezenkerk. Even weer gewoon Nederlands. Daarna een lunch met de Pakistaanse vluchtelingen die ik nog in mijn Venrayse tijd had leren kennen. Hun toestand blijft zorgelijk. Het boemeltreintje brengt mij midden op de dag op zondagstempo terug naar de campus, waar de rest van de zondag ingevuld wordt zoals de zondag bedoeld is. Met rusten. Nog even over dat Italiaans: behalve de simultaanvertalingen tijdens de lezingen, is duidelijk dat de  uitvoerige Italiaanse tafel-mededelingen nog slechts zeer rudimentair in het Engels worden samengevat. De Italiaanse Mgr.S., door de Amerikaanse legerbisschop aangeduid als ‘ the guy giving us the marching orders’, maakt het vanavond wel heel erg bont. Hij vertelt ons uitgebreid in het Italiaans wat ons op maandag te wachten staat. Daarna vat hij dit in het Engels samen in het kernachtige 'Goodnight'. 

Maandag
Vandaag is het thema van de lezingen: samenwerking met de leken. ‘Denk vooral niet dat u als bisschop zelf allerlei grote plannen moet maken. Laad niet alle gewicht op uw eigen schouders  Er zijn altijd mensen om u heen die graag mee willen denken en doen.’ Dat lijkt mij wel wijsheid. De kerk is trouwens op verschillende plaatsen in de wereld heel erg klein. Ook daar is Christus te vinden: niet alleen in de grote, gevestigde invloedrijke kerk, maar ook en misschien juist in de kleine missionaire kerk is Christus te vinden.

Dinsdag
Iedere dag zijn er enkele bisschoppen uitverkoren om mee aan het altaar te staan. Deze morgen word ik in mijn bisschoppelijk nekvel gegrepen door een seminarist die dat te regelen heeft. Hij troont mij mee naar de sacristie. Samen met een Spanjaard, een Braziliaan en een Fransman staan we te wachten. Twee van ons krijgen ook de taak om een stukje van het Latijns eucharistisch gebed te bidden. De Spanjaard kruipt achter mijn rug en zegt iets als: Lwie. 'Hij'. Vandaag is in de ochtendsessie de bisschop van Rotterdam de spreker. Een zorgvuldig voorbereide lezing, die ook nog eens in het Engels is. Een verademing. Het thema is: omgaan met de bezittingen van de kerk. Naast mij zit mijn inmiddels vaste maatje: de hulpbisschop van Mechelen-Brussel. Ik fluister hem toe: ‘Praten over geld,…en wie hebben ze daar weer voor nodig?.’ Er komt sappig Vlaams terug: 'N'n Hollander'....Ja,'t is dat he? beaamt hij met een vette glimlach. 

Woensdag 
Alleen deze morgen is nog aan studie gewijd: een verhaal van de Italiaanse schrijfster Chiara Amanti aangaande haar werk voor de mensen die aan de donkere, koude kant van Rome wonen. Na de middag is er rust: vespers en daarna aanbidding. Men is ook wel verzadigd van alle informatie. De rust van het gebed doet goed. De melodie van het Magnificat blijft hangen. 'Di generazone in generazione la sua misericordia / Barmhartig is Hij tot in lengte van dagen. 

Donderdag
In alle vroegte vertrekken de bussen naar de St.Pieter. Helemaal achterin de kerk, achter het pausaltaar, onder de duif van Bernini, vieren we de mis met aansluitend bezoek aan het graf van Petrus. Indrukwekkend. De kerk is tot ruim vóór het graf afgezet en de vroege toeristen staan achter de hekken aapjes te kijken. En die aapjes: dat zijn wij  Daarna is er een ontmoeting met de paus voorzien. Maar er is vertraging. In deze omgeving is dat bepaald geen straf. Uiteindelijk is er een ontmoeting; vanzelfsprekend kan die niet anders dan formeel van aard zijn. Maar toch met inhoud en met een handdruk die een indruk nalaat. 

Epiloog 
Een week met veel informatie, veel nieuwe mensen, veel indrukken. Met als belangrijkste doel dat we ervan doordrongen zijn dat we met Christus en verbonden met anderen op weg gaan. Waar precies naar toe? Hoe de toekomst er uit ziet? Er is geen Utopia waar we naar op weg zijn. Voor ons als gelovigen is er Christus, die de weg zelf is en ons naar het Leven leidt. Deze week werd in de lauden dagelijks de lofzang van Zacharias –uiteraard in het Italiaans- gezongen op een melodie die beklijft. In mijn hoofd zingt het nog: ‘Per dirigire I nostra passi sulla via della pace.’ Dat is het doel: onze voeten te geleiden op een weg van vrede. 

Harrie Smeets, 
bisschop van Roermond